Հույն-պարսկական պատերազմներ

Հունաստանը Ք.Ա. V դարում

Ք.ա. VI դարի վերջին պարսիկներն իրենց տիրապետությունը հաստատեցին 

Փոքր Ասիայի առափնյա հունական պոլիսների վրա՝ Միլեթ, Եփեսոս, Հալիկառնաս:

Հույն–պարսկական պատերազմները (Ք.ա. 500–449 թթ.)

Պարսիկներ վերացրին ժողովրդավարական կարգերը և իշխանությունը 

հանձնեցին իրենց հնազանդ տիրաններին: Դրանից հետո պարսիկները նպատակ դրեցին գրավելու Էգեյան ծովի 

կղզիները և Բալկանյան Հունաստանը:

Ք.ա. 490 թ. Աքեմենյան Իրանի բանակն ափ իջավ Ատտիկայի 

առափնյա Մարաթոնի դաշտում: Սակայն աթենական աշխարհազորը 

Միլթիադեսի գլխավորությամբ

 կատարյալ հաղթանակ տարավ:

Պարսիկների գլխավոր արշավանքը տեղի ունեցավ Ք.ա. 480–479 թթ.: Արշավանքը ղեկավարում էր Քսերքսես արքան: Պարսիկներին դիմագրավելու նպատակով աթենական առաջնորդ 

Թեմիստոկլեսը մշակեց ծովային պատերազմի ծրագիրը:

Դրա էությունը հետևյալն էր. ստեղծել ռազմական ուժեղ նավատորմ և ապագա պատերազմի ելքը վճռել ծովում, որտեղ հակառակորդը թույլ էր:

Դրանից հետո պատերազմն ընթացավ Էգեյան ծովի կղզիներում

 և Փոքր Ասիայում: Ի վերջո Ք.ա. 449 թ. կնքվեց հաշտության դաշնագիր: Պարսիկները հրաժարվում էին նվաճողական ծրագրերից և 

խոստանում այլևս չմիջամտել Հունաստանի ներքին գործերին:

Հույն–պարսկական պատերազմներն ավարտվեցին հունական 

պոլիսների հաղթանակով:

Հղումը՝ http://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/5855

Մեծ Հայքը 1-ին դարի վերջից մինչև 3-րդ դարի սկիզբ

Ըստ համաձայնության Մեծ Հայքում կարող էին թագավոր ընտրել Հռոմի և Պարթևաստանի համաձայնությամբ, բայց առանց Հռոմի Պարթևստանը ընտրեց թագավոր Պարթամասիրին: Հռոմին դա դուր չեկավ և հարձակվեց, բայց հետագայում ստիպված եղավ ընդունել:

Վաղարշ Iը կառուցեց Վաղարշապատ քաղաքը և դարձրեց արքայանիստ քաղաք: Վաղարշ IIի ժամանակ  ընդունվեց գահը ժառանգաբար փոխանցման կարգը:

 

 

Հին Հռոմ

Հին Հռոմին մ.թ.ա 754

 

 

Հին Հռոմի պատմությունը սկիզբ է առնում դեռևս հնագույն ժամանակներից: Ժամանակի ընթացքում հռոմեացիների կյանքը այնպիսի զարգացումներ է ապրել, որ այս պետութոյւնը մեկ՛ եղել է մասնատված, մեկ՛ հանդես եկել որպես գերտերություն ու հզոր կայսրություն: Այսօր համանաուն քաղաքը հանդիսանում Եվրոպական զարգացած երկիր՝ Իտալիայի մայրաքաղաքը:

Հռոմի կայսրության հիմնադրում

Կազմավորվելով Հռոմ քաղաքի շուրջը՝ Ապենինյան թերակղզում, Հռոմը աստիճանաբար դարձել է խոշոր աշխարհակալություն՝ ընդգրկելով Եվրոպայի արևմտյան և հարավ-արևելյան տարածքները, Փոքր Ասիան, Հյուսիսային Աֆրիկայի մերձափնյա շրջանները, Ասորիքը և Պաղեստինը: Պատմությունը բաժանվում է երեք ժամանակաշրջանի. թագավորության, հանրապետության, կայսերության:

Սենատ

Կայսրության ժամանակաշրջանում ժողովրդական ժողով մարմնի իրավունքները անցան Սենատին: Սենատը և ծերակույտը համարվում են նույն մարմինը: Կայսերական ժամանակաահատվածում սենատոր լինելը համարվում էր պատիվ: պետք է նշել, որ Կայսրի և Սենատի իրավունքները հավասար էր; Բայց հանուն ճշմարտության նշենք, որ գրեթե միշտ Սենատը եղել է գործիք կայսրերի ձեռքում և կայսրերը Սենատը ծառայեցրել են իրենց շահերին:

Հռոմեկան դիցարան

Ինչպես յուրաքանչյուր հնագույն հասարակություն, հռոմեականը ևս ունեցել է իր դիցարանը, որը ևս բավականին գեղեցիկ է և հետաքրքիր: Հռոմեական դիցարանի գլխավոր աստվածը Յուպիտերն էր: Հաջորդը Յուպիտերի կին էր՝ Յունոնան, ապա աստվածների շարքը լրացնում են Միներվան, Վեստան, Դիանան և այլք:

 

Բառարան

Աքվեդուկներ- երկհարկանի և եռահարկանի կամարաձև կառույցներ, որոնք ծառայում էին որպես կոյուղիներ: Ինչպես նաև գինու և այլ իրերի տեղափոխման  ճանապարհներ:

Հռոմեացիները հրապարակներին ասում էին ֆորումներ:

 

 

Հնդկաստան և Չինաստանը

Արիացիները
Ար դեն Ք.ա. III հա զա րամ յա կում Հնդ կաս-
տա նում գո յու թյուն ու նեին Մո հեն ջո դա րո յի
և Խարապ պա յի զարգացած երկ րա գոր ծա-
կան կենտ րոնները: Կային խոշոր քաղաքներ,
նրանք ստեղծել էին սեփական պատկերային
գիրը:
Ք.ա. II հա զա րամ յա կում Հնդ կաս տան ներ-
խու ժե ցին ռազ մա տենչ արի ա կան ցե ղերը
(արիացիների մասին կար դացե՛ք § 9–ում):
Նրանք հեշ տու թյամբ նվա ճե ցին տե ղի ժո ղո-
վուրդ նե րին և ստեղ ծե ցին իրենց իշ խա նու-
թյուն նե րը: Արի ա ցի նե րը քա նա կա պես զի-
ջում էին տե ղա ցի նե րին, սա կայն ավե լի կազ-
մա կերպ ված էին ու մար տու նակ: Տե ղի մե-
ծա քա նակ բնակ չու թյան նկատ մամբ իշ խա-
նու թյու նը պահ պա նե լու հա մար արի ա ցի-
ներն ապ րում էին մե կուսի:
Հին հն դիկ նե րի կար ծի քով մար դիկ առա ջա-
ցել էին աստ ծո ստեղ ծած առա ջին մարդու՝
Պուրուշիի մարմ նի որևէ մա սից: Ըստ այդ
պատ կե րաց ման՝ մարդիկ բա ժան վում էին
վար նա նե րի՝ հասարակական խմբերի: Սրան-
ցից յու րա քանչ յու րն ու ներ որոշ ա կի զբաղ մուն ք,
իրա վունք նե ր և պար տա կա նու թյուն նե ր:
Քրմերին աստ ված ստեղ ծել էր իր շուր թե-
րից, ուս տի քուր մը կա րող էր խո սել աստ ծու
անու նից:

Օգոստոս Օկտավիանոս

Օգոստոս (լատիներեն է. նշանակում է սրբազան, հետագայում ստացել է կայսրի տիտղոսի նշանակություն) Օկտավիանոսը (մ. թ. ա. 27 թ-ից` Գայոս Հուլիոս Կեսար Օկտավիանոս Օգոստոս) Հուլիոս Կեսարի քրոջ թոռն է և, Կեսարի կտակի համաձայն, նրա որդեգիրն ու ժառանգորդը: Կեսարի սպանությունից հետո Օկտավիանոսը Մարկոս Անտոնիոսի և Մարկոս Լեպիդոսի հետ ստեղծել է Երկրորդ եռապետությունը (մ. թ. ա. 43 թ.) և պատժել Կեսարի հակառակորդներին: Սակայն եռապետությունը երկար չի գոյատևել. Օկտավիանոսը մ. թ. ա. 36 թ-ին Լեպիդոսին զրկել է իշխանությունից և պատերազմ սկսել Անտոնիոսի դեմ: Սենատը և քաղաքական գործիչ ու հռետոր Ցիցերոնը պաշտպանել են Օկտավիանոսին: Մ. թ. ա. 31 թ-ին Ակտիումի մոտ Անտոնիոսի ու Եգիպտոսի թագուհի Կլեոպատրա VII-ի դեմ Օկտավիանոսի տարած հաղթանակով ավարտվել են քաղաքացիական պատերազմները, և ամբողջ իշխանությունը կենտրոնացել է Օկտավիանոսի ձեռքում: 

Մ. թ. ա. 12 թ-ից Օկտավիանոսը նաև գերագույն քուրմն էր: Ծերակույտը նրան շնորհել է Օգոստոս տիտղոսը (հետագայում նրա ծննդյան ամիսը կոչվել է օգոստոս): 

Հրապարակել է ստրկատիրությունն ամրապնդող օրենքներ, ձգտել է պրովինցիաներում ձևավորել հռոմեական պետության պահպանմամբ շահագրգիռ խավ, հիմնել կայսերական գանձարան: 

Կառավարման առաջին տարիներին մղել է նվաճողական պատերազմներ: Նրա օրոք ավարտվել է Իսպանիայի նվաճումը, կազմվել են նոր պրովինցիաներ` Եգիպտոս (մ. թ. ա. 30 թ.), Մեզիա (մ. թ. ա. 15 թ.), Պաննոնիա (մ. թ. ա. 10 թ.), Գերմանիա 

(մ. թ. ա. 16 թ.), Դալմատիա (մ. թ. 6 թ.):

Օգոստոսն իրեն շրջապատել է խելացի օգնականներով և խորհրդականներով, որոնց մեջ առանձնացել են Ագրիպպան և Մեկենասը. նրանցով է պայմանավորված հռոմեական գրականության և արվեստի ծաղկումը՝ ոսկեդարը (Վերգիլիոսի, Հորացիոսի, Օվիդիոսի, Տիտոս Լիվիոսի, Տիբուլլոսի, Պրոպերտիոսի և ուրիշների ստեղծագործության ժամանակաշրջանը): 

Օգոստոս Օկտավիանոս Մ. թ. ա. 63 թ., Հռոմ Մ. թ. 14 թ., ք. Նոլա, Իտալիա

Հուլիոս Կեսարը հռոմեական պետական, քաղաքական և ռազմական գործիչ է: Հռոմեական Սենատը  նրան հռչակել է ցմահ դիկտատոր: 

Հուլիոս Կեսարը սերում է Հուլիոսների հարուստ պատրիկական (արտոնյալ դաս) ընտանիքից: Մ. թ. ա. 81–78 թթ-ին ծառայել է Փոքր Ասիայում, 63 թ-ին ընտրվել է մեծ պոնտիֆեքս (քուրմ), 61 թ-ին նշանակվել է Հեռավոր Իսպանիա պրովինցիայի (վարչական միավոր) կառավարիչ: Մ. թ. ա. 60 թ-ին վերադարձել է Հռոմ, ընտրվել կոնսուլ (բարձրագույն պաշտոնյա): Քաղաքական և զինվորական ազդեցիկ գործիչներ Գնեոս Պոմպեոսի և Մարկոս Կրասոսի հետ ստեղծել է առաջին եռապետությունը (3 անձի իշխանություն):

Պոմպեոսը և Սենատը (Ծերակույտ), վախենալով Հուլիոս Կեսարի ազդեցության մեծացումից, նրանից պահանջել են զորացրել բանակը, թեև նրա լիազորությունների ժամկետը չէր լրացել: Կեսարը մերժել է, որի պատճառով հայտարարվել է հայրենիքի թշնամի: Երկար խորհելուց հետո, 49 թ-ի հունվարի 10-ին, Հուլիոս Կեսարը որոշել է զորքով անցնել հյուսիսային սահմանը` Ռուբիկոն գետը, և մտնել Իտալիա: Գրեթե առանց դիմադրության գրավել է Հռոմն ու ամբողջ Իտալիան և ժամանակավորապես հռչակվել դիկտատոր (արտակարգ լիազորություններ ունեցող պաշտոնյա): 

Հուլիոս Կեսար Մ. թ. ա. 102/100 թ. Մ. թ. ա. 44 թ.

 

Տիգրան Մեծ

%d5%bf%d5%ab%d5%a3%d6%80%d5%a1%d5%b6-%d5%b4%d5%a5%d5%ae

Տանը

Վանի Թագավորության

Ասորեստանի վտանգավոր քաղաքականությա պատճառով Իշպույն թագավորը որոշեց հզորացնլե իր թագավորությունը:

Ստեղծեց կանոնավոր բանակ, ընդունեց մեկ ընդանուր դիցարան որը սեպագրեց Մհերի դռան վրա և նոր սեպագրեր հորինեց:

Կառուցեց բերդեր ու և սկսեց մեծանել իր սահմաները այդ բոլորը, օգնեցին տնտեսականության զարգացմանը:

Մենուան որը Իշպույնի որդին էր շարունակեց հոր բարի գործը կառուցեց ՙՙՇամիրամի՚՚ ջրանցքը որի երկարուցյունը 72 կմ էր,Երբը հզորացավ վանի թագավորությունը Մանա երկիրը և Արդինի-Մուսասիր: 

Արդինի-Մուսաւիր քղաքը դարձավ ղալդի աստվածի կրոնական քաղաքը:Սարդուրիս մինջև Մենուան Վանի թագավորությունը հզորացավ այնքան որ նույնիսկ ասորեսանին սսեց ճնշել: